Stanowisko Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego dotyczące Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 lipca 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów kategorii 1 i preparatów zawierających te środki lub substancje.

W trosce o zdrowie psychiczne Polskie Towarzystwo Psychiatryczne (PTP) wspiera postulaty pacjentów i lekarzy psychiatrów, aby wprowadzane rozwiązania administracyjne dotyczące dostępu do leków niosących ryzyko nadużywania nie tworzyły zbędnych barier i nie ograniczały możliwości realizowania świadczeń zdrowotnych. Dbałość o przestrzeganie zasad etycznych oraz standardów postępowania terapeutycznego jest podstawowym celem PTP. Dlatego uważamy, że systemy informatyczne mające wspierać lekarzy w ich pracy powinny być autentycznie wspomagające, informacyjnie uruchamiające samokontrolę i nie ograniczające czasu, który można poświęcić pacjentom na efektywną terapię.

Prezydium Zarządu Głównego PTP, które zebrało się w dniu 9 sierpnia 2023 roku przypomina o swoich stanowiskach dotyczących:

• informatyzacji w ochronie zdrowia psychicznego z 2020r, [link]
• stosowania pochodnych benzodiazepiny i leków o podobnym mechanizmie działania w leczeniu zaburzeń psychicznych z dnia 2 lipca 2023r., [link]
• wystawiania recept na leki stosowane w zaburzeniach psychicznych (dotyczące m.in. “receptomatów”) z dnia 20 listopada 2022r. [link]

Doceniamy fakt, że Ministerstwo Zdrowia zwróciło uwagę na kontrolę preskrypcji leków psychotropowych i narkotycznych. Do obu grupy leków należą substancje lecznicze, które niosą ryzyko uzależnienia. Zasadnym jest, aby lekarz przed przepisaniem leku z ww. grup miał możliwość zweryfikowania dotychczasowego leczenia pacjenta i również aby proces ten był możliwie mało obciążający dla lekarza, jaki i dla pacjenta oraz bezpieczny w kontekście dostępu do danych wrażliwych. 

Krokiem w tym kierunku było Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 lipca 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów kategorii 1 i preparatów zawierających te środki lub substancje. Jednak w naszej ocenie wybrane aspekty jego implementacji wymagają szczególnej uwagi i pilnej zmiany.

1. Napływają do PTP informacje od lekarzy psychiatrów o ich trudnościach z wystawianiem recept na leki psychotropowe (uspokajające oraz nasenne), odurzające (głównie opioidowe leki przeciwbólowe) oraz psychostymulujące (tu głównie preparaty z metylofenidatem stosowanym w leczeniu ADHD). Procedura weryfikacji dotychczasowego leczenia zajmuje dużo czasu, a w niektórych przypadkach nie jest skuteczna - część pacjentów mających konta w IKP nie jest przygotowana na jej zastosowanie.
2. Aktualne rozwiązanie nie spełnia też celu rozpoznania nadużywania danej substancji. Lekarz nie jest w stanie tego zrobić, jeśli pacjent nie korzysta z Internetowego Konta Pacjenta (IKP). Pomimo tego, że każdy człowiek posiadający PESEL ma swoje IKP, to skonfigurowane ma je jedynie nieco ponad 50% Polaków. Lekarze specjaliści mogą mieć dostęp do historii leczenia wyłącznie tych osób.

Deklarujemy chęć pracy nad modyfikacją tego rozwiązania, gdyż stanowi ono istotny krok w profilaktyce i leczeniu uzależnień od substancji psychoaktywnych. W załączniku prezentujemy propozycje rozwiązania tej kwestii, które pojawiły się w trakcie dyskusji wśród ekspertów PTP.

Z uwagi na wyżej wymienione aspekty wnosimy o wyłączenie procedur wprowadzonych Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 12 lipca 2023 r. i uruchomienie ponownie, gdy projekt zostanie dopracowany oraz wdrożony i przetestowany przez producentów systemów elektronicznej dokumentacji medycznej, a lekarze i pacjenci będą poinformowani o procedurze weryfikacji dotychczasowej farmakoterapii oraz skutecznym sposobie przepisywania leków określonych w ww. rozporządzeniu.

W imieniu Prezydium Zarządu Głównego PTP,

Załącznik do Stanowiska PTP z dnia 9 sierpnia 2023.

Uważamy, że należy na nowo określić formułę prawną i informatyczną rozwiązań regulowanych przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 lipca 2023 (zwane dalej Rozporządzeniem), w tym określenie dostępu do danych o receptach zgromadzonych w systemie P1 oraz obowiązków lekarza związanych z preskrypcją leków określonych w ww. Rozporządzeniu.

Oto propozycje rozwiązań, które powstały podczas prac grupy ekspertów Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Uważamy, że mogą być punktem wyjścia do zmiany obecnie funkcjonującego Rozporządzenia. Jest to stanowisko przygotowane głównie przez lekarzy i na pewno powinno być omówione ze specjalistami prawa medycznego oraz ochrony danych osobowych.

1. Lekarz leczący (w tym ordynujący farmakoterapię) danego pacjenta powinien mieć dostęp do recept zapisanych w platformie P1. Taka idea od początku przyświecała budowie tego systemu (vide: https://www.cez.gov.pl/pl/nasze-produkty/e-zdrowie-p1). Wiedza na temat aktualnej farmakoterapii pomaga ustalić właściwe rozpoznanie, zaproponować optymalne leczenie, a przy tym zminimalizować ryzyko interakcji lekowych. Pacjent rejestrując się u danego lekarza lub w placówce medycznej powinien wyrazić zgodę na dostęp do tych danych i musi to dotyczyć wszystkich pacjentów, także tych którzy nie aktywowali IKP, ponieważ dane o zdarzeniach medycznych w tych kontach też są gromadzone.
2. Należy opracować metodę upoważniania lekarza lub placówki medycznej do udostępniania danych z platformy P1, w szczególności informacji o wystawionych receptach. Może być to forma elektroniczna dla osób posiadających IKP. Z uwagi jednak na to, że ponad 40% Polaków nie aktywowało IKP, dla nich pozostaje forma pisemna oświadczenia ze wskazaniem jakie dane mają być udostępnione (np. tylko te dotyczące wystawionych recept). W obu przypadkach upoważnienie obowiązuje do odwołania. Na jego podstawie lekarz lub placówka medyczna uzyskuje dostęp do pełnych lub wybranych danych zgromadzonych w systemie P1.
3. Do analizy prawnej - domyślna zgody na dostęp do danych o receptach z systemu P1 w przypadku każdego pacjenta, z możliwością wycofania przez pacjenta tej zgody.
4. System elektronicznej dokumentacji medycznej (EDM) na etapie dodawania nowej recepty generuje ostrzeżenie, jeśli pacjent miał wystawiane recepty na leki wymienione w rozporządzeniu w określonym czasie (np. ostatnich 3 miesiącach). W przypadku negatywnej weryfikacji (brak takich recept) - nie ma wezwania do żadnej akcji, a wystawienie recepty jest możliwe na zasadach ogólnych.
5. Brak blokady na wystawianie recept na ww. leki. Lekarz otrzymuje ostrzeżenie, ma możliwość weryfikacji dotychczasowego leczenia i bierze odpowiedzialność za zalecone postępowanie.
6. W zakresie kontroli dostępu do danych wrażliwych pacjenta - można rozważyć rozwiązanie zbliżone do zastosowanego przy wystawianiu zwolnienia lekarskiego (ZUS ZLA). Lekarz otrzymuje tam dostęp do danych wrażliwych, m.in. do rozpoznań, a także adresu zamieszkania i miejsca pracy pacjenta. Aktualnie przy próbie wyświetlenia zwolnień wystawionych przez innych lekarzy wyświetlany jest komunikat:

"Pamiętaj, że lista wszystkich zwolnień pacjenta to dane wrażliwe. Zgodnie z wytycznymi ZUS pobranie listy bez wystawienia w czasie tej samej wizyty nowego zwolnienia jest traktowane przez ZUS jako naruszenie ochrony danych osobowych, które generuje na platformie PUE ostrzeżenie dla pacjenta."

Stosowny komunikat o takiej weryfikacji (czyli dostępie do danych wrażliwych) pojawiałby się w koncie IKP pacjenta (łącznie z sms oraz informacją w aplikacji mojeIKP). A jeśli pacjent nie ma aktywnego IKP mógłby otrzymywać sms na nr telefonu z deklaracji do lekarza POZ.

7. Po zatwierdzeniu projektu - przygotowanie szczegółowych instrukcji wykonywania tej procedury weryfikacyjnej.

Jesteśmy przekonani, że można znaleźć rozwiązanie, które z jednej strony zapewni realny wgląd w aktualne leczenie lekami potencjalnie uzależniającymi, a weryfikacja nie będzie angażowała dużo czasu, a z drugiej strony zabezpieczy pacjenta przed nieuprawnionym dostępem do danych wrażliwych.