Opinia PTP w sprawie wyników kontroli NIK dotycząca realizacji
reformy/zmian systemowych w psychiatrii dzieci i młodzieży

https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/23/076/ - Pomoc psychologiczna i psychoterapeutyczna dla dzieci i młodzieży

https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/23/077/ - Opieka psychiatryczna nad dziećmi i młodzieżą

Polskie Towarzystwo Psychiatryczne wyraża swoje poparcie oraz wdzięczność za dotychczasowe wysiłki podejmowane przez naszych Członków we współpracy z Ministerstwem Zdrowia na rzecz zmiany opieki psychiatrycznej dzieci w Polsce.

Pragniemy zaznaczyć, że na etapie planowania reformy przedstawiciele PTP określili potrzeby zdrowotne w zakresie zdrowia psychicznego dla populacji niepełnoletnich. Były one dostępne publicznie w ramach badania EZOP I, a potem EZOP II. Na tej podstawie przedstawiciele PTP projektowali lub aktualizowali model opieki w psychiatrii dzieci i młodzieży.

Polskie Towarzystwo Psychiatryczne podkreśla, że zgodnie z Ustawą z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. 2024 poz. 146) art. 3 pkt. 2 ust. 26) potrzeby zdrowotne są zdefiniowane jako liczba i rodzaj świadczeń opieki zdrowotnej, które powinny być zapewnione w celu zachowania, przywrócenia lub poprawy zdrowia danej grupy świadczeniobiorców. W tym sensie podmioty I, II i III poziomu referencyjnego realizowały określoną przez Narodowy Fundusz Zdrowia liczbę i rodzaj świadczeń. Wyjątkiem jest okres pandemii COVID-19 oraz okres początkowy tworzenia się i stabilizowania ośrodków. Do tej pory podmioty lecznicze w psychiatrii dziecięcej zwracają określone kwoty (nieraz bardzo wysokie) przy tak dużych potrzebach zdrowotnych.

Ponadto, pragniemy podkreślić, że:
1)
nowo utworzone ośrodki środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży (I poziom referencyjny) w sposób planowy zwiększały dostępność do pomocy w ramach usług publicznych, w ramach pomocy przedlekarskiej, na niespotykaną dotychczas skalę. Jest to ogromny zasób systemu opieki zdrowotnej w Polsce. Ośrodki były tworzone zgodnie z możliwościami Narodowego Funduszu Zdrowia w okresie pandemii COVID-19. Kontrolowane przez NIK ośrodki działają w różny sposób, i w różny sposób spełniają rekomendacje kliniczne. Niemniej, Polskie Towarzystwo Psychiatryczne przez swoich członków ustawicznie podnosi jakość świadczonych usług w nowopowstałych ośrodkach;

2)
Polskie Towarzystwo Psychiatryczne podkreśla, że od początku reformy w psychiatrii dzieci i młodzieży zaplanowano edukację specjalistów pracujących na I, II i III poziomach referencyjnych, m.in.: Ministerstwo Zdrowia, Departament Zdrowia Publicznego i pełnomocnik MZ ds. reformy psychiatrii dzieci i młodzieży zorganizowali trzykrotnie webinary dotyczące ścieżki pacjenta na I poziomie referencyjnym, kierowania pacjenta na II i III poziomy referencyjny. Odpowiadano również na pytania zarówno osób zarządzających I poziomem referencyjnym, jak i specjalistów tam pracujących. Ponadto, reforma psychiatrii dzieci i młodzieży od początku przebiegała dwutorowo – oprócz świadczeń udzielanych pacjentowi i jego rodzicom/opiekunom prawnym – wprowadzono nową specjalizację w ochronie zdrowia, tj. specjalizację z psychoterapii dzieci i młodzieży, nowy program specjalizacji w zakresie psychologii klinicznej dzieci i młodzieży, nowy zawód w ochronie zdrowia, tj. terapeuta środowiskowy dzieci i młodzieży w ramach Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Równocześnie prowadzono szkolenia dla psychoterapeutów dzieci i młodzieży, psychologów klinicznych dzieci i młodzieży, terapeutów środowiskowych dzieci i młodzieży (łącznie przeszkolono 970 osób). Należy podkreślić, iż mamy 358 specjalistów psychoterapii dzieci i młodzieży (w 2019 roku nie było takich specjalistów), do zespołu ekspertów wpłynęło 900 wniosków, z czego 750 zostało zaopiniowanych pozytywnie, dysponujemy 261 miejscami szkoleniowymi w psychoterapii dzieci i młodzieży;

3)
wprowadzono zmiany w specjalizacji z psychiatrii dzieci i młodzieży - zmiany ujęte w poszczególnych modułach programu specjalizacji w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży obejmowały przede wszystkim włączenie do programu staży kierunkowych związanych z realizowaniem świadczeń w nowym modelu opieki psychiatrycznej. Program zatem jest głównie skoncentrowany na realizowaniu działań w obszarze poszczególnych obszarów w psychiatrii dzieci i młodzieży - opieka środowiskowa, ambulatoryjna, oddział dzienny, opieka stacjonarna. Został włączony kurs dotyczący uzależnień oraz chorób rzadkich oraz trzyletni kurs specjalizacyjny dla pediatrów oraz skrócenie okresu szkolenia dla specjalistów neurologów dziecięcych do trzech lat i psychiatrów do lat dwóch;

4)
głównym ograniczeniem dostępności do usług jest sposób finansowania i organizacja świadczeń, w tym sprawozdawczość wprowadzana kolejnymi Zarządzeniami Prezesa NFZ. Od początku przedstawiciele PTP zgłaszali uwagi i zastrzeżenia do pomysłów związanych z błędnie rozumianą efektywnością umów z Narodowym Funduszem Zdrowia. Apelujemy, aby odejść od finansowania, które nie wiąże nakładów finansowych z efektami zdrowotnymi dzieci i ich rodzin. Rozliczanie ośrodków I i II poziomów referencyjnych nadal nie jest spójne wewnętrznie oraz nie uwzględnia charakterystyki leczenia niepełnoletnich, gdzie występuje tzw. trzecia strona - rodzice/opiekunowie prawni oraz obowiązek szkolny i edukacyjny;

5)
podmioty lecznicze i specjaliści w nich pracujący na gruncie istniejących przepisów nie są w stanie efektywnie współpracować ze środowiskiem lokalnym, w tym szkołami, aby wspierać dzieci i ich rodziny zgodnie z zaleceniami klinicznymi. Wielokrotnie Polskie Towarzystwo Psychiatryczne zwracało uwagę na brak przepisów wykonawczych do przyjętych założeń/modelu w reformie psychiatrii dzieci i młodzieży;

6)
w opinii PTP bezpośredni przymus w przypadku dzieci i młodzieży wymaga przestrzegania klinicznych wskazań dla jego stosowania. Jest opracowany wzór dokumentowania stosowanego przymusu (regulacja ustawowa), brakuje natomiast skutecznego jego monitorowania;

W opinii PTP kontrola NIK wskazuje na konieczne zmiany prawne, które pozwolą wdrażać model opieki psychiatrii dzieci i młodzieży w sposób prawidłowy:

1)
zmiana definicji potrzeb zdrowotnych w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Płatnik powinien być rozliczany z realizacji potrzeb zdrowotnych poprzez monitorowanie efektów zdrowotnych na poziomie lokalnej populacji. Potrzeby zdrowotne nie mogą być definiowane przez liczbę i zakres świadczeń. PTP wyraża wolę współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia przy definiowaniu i sposobie monitorowania efektów zdrowotnych w obszarze zdrowia psychicznego (pod kątem jego efektywności dla danej populacji)

2)
wdrożenie na poziomie ustawowym zasad współpracy międzysektorowej, w tym zakresu przekazywanych niezbędnych informacji z zachowaniem prawa do prywatności i tajemnicy zawodowej lekarzy;

3)
wdrożenia spójnego sposobu finansowania poziomów referencyjnych w psychiatrii dzieci i młodzieży, w tym powiązania ich z efektami zdrowotnymi na poziomie społeczności lokalnej.

Należy podkreślić, iż pełnomocnik MZ ds. reformy psychiatrii dzieci i młodzieży - prof. dr hab. n. med. Małgorzata Janas-Kozik przedłożyła w styczniu 2024r. sprawozdanie z działalności pełnomocnika Ministra Zdrowia ds. reformy psychiatrii dzieci i młodzieży za lata 2019-2023 Ministrowi Zdrowia, Departamentowi Zdrowia Publicznego, Prezesowi Naczelnej Izby Lekarskiej. W raporcie są wskazane wszystkie działania, które PTP podejmowało wspólnie z urzędnikami Ministerstwa Zdrowia.

Załącznik: Raport pełnomocnika Ministra Zdrowia ds. reformy psychiatrii dzieci i młodzieży za lata 2019-2023 [PDF] [PDF HQ]

Dokument w wersji PDF