Krzysztof Czuma , Joanna Meder

Mija 23 lata od jednej z narad specjalistów wojewódzkich która nieomal w całości poświęcona była problemom psychiatrii środowiskowej w Polsce. Można przyjąć że jest to data formalnego zadekretowania „środowiskowego” kierunku rozwoju psychiatrii w naszym kraju. Materiały z tego spotkania zostały opublikowane w 49 numerze ówcześnie wydawanego Biuletynu Psychiatrii i Neurologii. W zeszycie tym znajdujemy szereg referatów omawiających doświadczenia autorów w prowadzeniu tzw. „hospitalizacji” domowej, zasad organizacyjnych zespołów leczenia środowiskowego wraz z projektem odpowiedniego rozporządzenia MZiOS w tej sprawie jak i w odniesieniu do mieszkań terapeutycznych (hosteli).
W trakcie narady referenci i dyskutanci podkreślali alternatywny charakter form organizacyjnych, proponowanych przez psychiatrię środowiskową a ich główną racją istnienia miało być odciążenie oddziałów szpitalnych. Padały stwierdzenia że psychiatria środowiskowa jest potrzebą kryzysu kadrowego.
Co z tych z tych zamierzeń i planów udało się zrealizować a co pomimo upływu tylu lat pozostaje ciągle w sferze zamierzeń.
Generalna ocena dokonań nie może być pozytywna i to pomimo że dzięki ustawie o ochronie zdrowia psychicznego istotną część pomocy chorym psychicznie przejęła opieka społeczna organizując sieć środowiskowych domów samopomocy i specjalistyczne usługi opiekuńcze.
PEFRON finansuje działalność WTZ-ów prowadzonych przez m.in. organizacje pozarządowe organizujące też w wielu miastach ośrodki interwencji kryzysowych.
W psychiatrycznej opiece zdrowotnej pozytywy to stale wzrastająca liczba oddziałów przy szpitalach ogólnych oraz sieć oddziałów dziennych i to w zasadzie tyle. Najgorzej ocenić trzeba funkcjonowanie PZP i proponowane przez nas nowe rozwiązania dotyczą w głównej mierze tego zasadniczego ogniwa opieki psychiatrycznej.
Wobec faktu iż przez prawie ćwierćwiecze nie powiodło się to co tak dobrze funkcjonuje w USA i krajach Europy Zachodniej tzn . upowszechnienie zespołów leczenia środowiskowego należy zmienić metodę i nie tworzyć nowych a zreorganizować struktury już istniejące. Proponujemy reorganizację PZP poprzez stworzenie przy każdej poradni tematu środowiskowego i zatrudnienie tam osób z nową profesją – terapeutów środowiskowych- w zależności od wielkości PZP -2-3 terapeutów.

Ich głównym zadaniem (co jak sadzę ma pełne szansę na powszechną akceptację psychiatrów) będzie zapewnienie m.in. tzw. opieki czynnej nad chorymi którzy tego wymagają a która w aktualnym stanie organizacyjnym poradni nie jest w najmniejszym stopniu realizowana.
Opis roli zawodowej terapeuty środowiskowego.
Terapeuta środowiskowych będzie pełnić istotną rolę we wszystkich tych strukturach które uznają potrzebę oddziaływań leczniczo-terapeutycznych w środowisku osoby chorej psychicznie. Dotyczy to struktur już istniejących lub tworzących się:
- Poradnie Zdrowia Psychicznego
- Psychiatryczne Oddziały Dzienne
- Warsztaty Terapii Zajęciowej
- Środowiskowe Domy Samopomocy
- Specjalistyczne Usługi Opiekuńcze
- Ośrodki Interwencji Kryzysowej
- Zespoły hospitalizacji Domowej

Proponujemy by w kompetencjach terapeuty środowiskowego znajdowały się dwa obszary działania – bezpośrednia praca w środowisku chorego (I obszar) oraz tworzenie i koordynowanie pracy grup psychoedukacyjnych i grup oparcia dla osób chorych i ich rodzin.
Działanie w I obszarze wymaga od terapeuty środowiskowego następujących umiejętności;
- budowania i utrzymania relacji terapeutycznej z osobą chorą psychicznie i jej rodziną (poprzez relację terapeutyczną rozumiemy umiejętność nawiązania kontaktu z chorym i jego rodziną , utrzymanie relacji, udzielenia wsparcia psychologicznego, koordynowanie pomocy lekarskiej, psychoterapeutycznej i socjalnej)
- udzielania porad psychoedukacyjnych
- motywowania do podjęcia leczenia i rehabilitacji
- interweniowania w sytuacji szeroko rozumianego kryzysu chorego jego rodziny
- sprawnego komunikowania się i koordynowania współpracy z różnymi ośrodkami leczenia i wsparcia

Działanie w II obszarze wymaga od terapeuty środowiskowego następujących umiejętności:
- motywowania i zapraszania do współpracy w ramach grup psychoedukacyjnych i
samopomocowych
- prowadzenie grup psychoedukacyjnych
- koordynowanie pracy grup samopomocowych

Zarząd Sekcji Psychiatrii Środowiskowej i Rehabilitacji wdrożył pilotażowy program szkolenia terapeutów środowiskowych zaaprobowany przez ZG PTP powstały przy udziale Centrum Edukacji IPiN.
Szkolenie obejmuje grupę 100 osobową z co najmniej 2-letnim stażem pracy w psychiatrycznej opiece zdrowotnej lub w pomocy społecznej. Szkolenie prowadzone jest w formie 6 wyjazdowych spotkań w przeciągu 2 lat. Całość to 180 godzin w tym 54 godziny wykładowo-seminaryjne, 108 g. warsztatowych i 18g grup Balinta. Zakładamy iż w przyszłości oprócz terapeuty środowiskowego stworzony zostanie certyfikat specjalisty terapii środowiskowej poprzez system szkoleń w wytypowanych ośrodkach. Ten sposób kształcenia może również zostać wprowadzony także dla terapeutów środowiskowych.
Wyrażamy przekonanie iż znajdziemy wystarczająco dużo argumentów by przekonać NFZ. na sfinansowanie zatrudnienia nowej grupy zawodowej w PZP Sekcja Psychiatrii Środowiskowej i Rehabilitacji wyraża podziękowanie firmie KRKA za przyznanie grantu umożliwiającego wdrożenie tego programu który jak mamy nadzieję doprowadzi do
wyraźnej poprawy jakości i efektywności pomocy chorym psychicznie ze strony lecznictwa psychiatrycznego.