Przedstawiamy stanowisko przygotowane przez Sekcję Psychiatrii Sądowej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i przyjęte przez Plenum Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego dotyczące korzystania z pojęcia zespołu alienacji rodzicielskiej.

PDF

Stanowisko Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
dotyczące korzystania z pojęcia zespołu alienacji rodzicielskiej

Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego zwraca uwagę na ryzyko szeregu możliwych negatywnych skutków stosowania w procesie psychoterapeutycznym oraz orzecznictwie psychiatrycznym i psychologicznym pojęcia „syndromu alienacji rodzicielskiej” (PAS) / „alienacji rodzicielskiej” (PA) / zespołu Gardnera oraz podobnych pojęć i terminów. 

W dniu 24 lutego 2018r. Europejskie Stowarzyszenie Psychoterapii (EAP) oświadczyło, że terminy i koncepcje „alienacji rodzicielskiej” nie powinny być stosowane w żadnej praktyce psychoterapeutycznej, gdyż ich używanie niesie ze sobą ryzyko pomijania lub bagatelizowania przemocy domowej, może prowadzić do dalszej wiktymizacji jej ofiar oraz podtrzymywania patologii życia rodzinnego. W dniu 20 lutego 2020r. Światowa Organizacja Zdrowia usunęła pojęcie „alienacji rodzicielskiej" z ICD-11 w związku z brakiem dostatecznych dowodów naukowych potwierdzających tego typu zjawisko. W dniu 23 czerwca 2021r. Grupa Ekspertów Rady Europy ds. Przeciwdziałania Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej (GREVIO) w swoim stanowisku dotyczącym Polski zaleciła odejście od koncepcji tzw. „alienacji rodzicielskiej". Zdaniem GREVIO powoływanie się na nią prowadzi do sytuacji, w których matki wskazujące na przemoc ze strony ojca, uznawane są za „niewspółpracujące" i „winne" złych relacji ojca z dzieckiem. Bardzo zbliżone w swojej treści stanowisko zostało wyrażone w Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 6 października 2021r. w sprawie wpływu, jaki na kobiety i dzieci wywiera przemoc ze strony partnera oraz prawo pieczy nad dzieckiem (2019/2166(INI)). Wezwano w niej państwa członkowskie do nieuznawania zespołu alienacji rodzicielskiej w praktyce sądowej i prawie oraz do zniechęcania jego stosowania w postępowaniach sądowych. Rezolucja zwróciła również uwagę, że Światowa Organizacja Zdrowia i Amerykańskie Stowarzyszenie Psychologiczne odrzuciły stosowanie tzw. zespołu alienacji rodzicielskiej, ponieważ mogą być one wykorzystywane jako strategia przeciwko ofiarom przemocy. W dniu 1 grudnia 2021r. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości o zapewnienie zgodności praktyki stosowania przepisów prawa polskiego i międzynarodowego oraz przekazania raportu GREVIO wszystkim kierownikom OZSS. W dniu 23 maja 2022r. Ministerstwo Sprawiedliwości wydało zalecenia, aby uwagi zawarte w tym Raporcie były uwzględniane przez wymiar sprawiedliwości. Jednocześnie nie można pomijać sytuacji, w których rodzic sprawujący bezpośrednią opiekę nad dzieckiem będzie wykazywał działania zmierzające do utrudnienia, a nawet uniemożliwienia kontaktu dziecka z drugim z rodziców w imię partykularnych celów, co może nosić znamiona przemocy emocjonalnej wobec dziecka, negatywnie wpływającej na jego rozwój psychiczny. 

Biorąc pod uwagę opinie międzynarodowych instytucji, liczne kontrowersje natury medycznej, psychologicznej i prawnej towarzyszące zespołowi alienacji rodzicielskiej, Zarząd Główny PTP sugeruje, aby biegli sądowi oraz psychoterapeuci w sytuacji konfliktu rodzinnego, podczas ustalania opieki rodzicielskiej, a przede wszystkim w sprawach dotyczących przemocy domowej korzystali z psychologicznych kryteriów oceny relacji między członkami rodziny, ocen stanu klinicznego oraz opisowych metod analizy motywacji postępowania poszczególnych członków rodziny.